А калі ён зноў падняў вочы, дык пабачыў, што гэтыя страшныя дзеці глядзяць на яго зь нянавісьцю.

«Бальной какойта», — паспрабаваў усьміхнуцца Міхась Барадаўкін. — «Хіба можна так? Панапісваюць тут…»

Дзеці прысунуліся яшчэ бліжэй, і Міхась Барадаўкін адчуў, што зараз здарыцца нешта непрыемнае. Але што — ягоная лянівая інтуіцыя прызнавацца не хацела.

«Неадназначнае апавяданьне», — глуха прамовіў Міхась Барадаўкін. — «Вы ўсё зразумелі? Яно ня вельмі дзіцячае. Думаю, такое дзецям вабшчэ нельзя чытаць. Але ж вы самі прасілі!»

Лёся і Лёччык маўчалі. І ў вачах іхных была тая самая нянавісьць.

«Ну, калі выкінуць тое-сёе, лішняе…» — разважліва сказаў Міхась Барадаўкін, — «Дык тады, можа… Добра, што вы завіталі, хоць працу зрабіў».

І ён засьмяяўся. Але сьмех ягоны прагучаў так недарэчна, што ён папярхнуўся.

«Ну, гэта ж ня я пісаў», — прамовіў ён з надзеяй. — «Я ж прэдупрэждаў!»

«Ведаеш», — сказала Лёся. — «Я думаю, што бабуля мела рацыю наконт яміны».

«Наконт нас не, а наконт яміны так», — сказаў Лёччык. — «Трэба зрабіць зь ім тое самае, што са спадаром Зрыцелем».

«І з бабуляй!» — сказала Лёся. — «Інакш гэта прачытае нехта яшчэ.».

І Лёччык зьлез са стала — і ў гэтым было столькі пагрозы, што Міхась Барадаўкін закалаціўся ў гістэрыцы:

«Пры чым тут я! Мы ж дагаварывалісь!»

«Гэта», — сказала Лёся, паказваючы на рукапіс, — «Мы забярэм з сабой».

І тады Лёччык разьвязаў путы на нагах Міхася Барадаўкіна, але той сядзеў на лаве, як прыклеены, і нікуды не хацеў ісьці. Лёччык, ня доўга думаючы, схапіў пісьменьніка разам з лавай, і пацягнуў да яміны. Лёся тым часам засоўвала пад майку рукапіс, і ён прыемна чухаў ёй скуру на жываце сваімі вострымі краямі. Яна пачула за сьпінай густы, кароткі ўсплёск — і потым крыкі, але што менавіта крычаў пісьменьнік, ёй было ўжо нецікава. Падымаючыся на ўзгорак, яны бачылі, як Міхась Барадаўкін бег у накірунку лесу, туды, адкуль яны і зьявіліся сёньня на ягоным двары, як дзьве здані — у гэты сьмертаносны летні дзень, некалькі гадзін таму, у краіне, дзе ня так ужо й лёгка трапіць на мапу, калі ты сам ня ёсьць дарогай. У самую пякучую сьпёку, у якую добрыя бацькі ніколі ня выпусьцяць дзяцей на вуліцу без галаўных убораў.

15. А ДЗЯВЯТАЙ ГАДЗІНЕ ІХ ЛІЧЫЛІ, А ПОТЫМ ВЫКЛЮЧАЛІ СЬВЯТЛО

А дзявятай гадзіне іх лічылі, а потым выключалі сьвятло. І калі іх лічылі, трэба было абавязкова падаць голас, назваўшы сваё імя. Толік заўсёды называў сваё гучна, баяўся, каб не запнуцца. Так загадвалі важатыя. А то ці мала што: нехта з хлопчыкаў мог аказацца мёртвы, а яго палічылі б як жывога, былі і такія выпадкі (іх называлі Случаі) — і тады ў важатых былі б праблемы. А важатыя вельмі не любілі, калі ў іх былі праблемы і Случаі. Тады ў корпусе пачыналася Сярэднявечча. А што такое Сярэднявечча, у лягеры ведалі кожны хлопчык і кожная дзяўчынка. А Толік ведаў лепш за іх усіх.

Сярэднявечча — ну, гэта калі, напрыклад, цябе выцягваюць з ложка, прывязваюць да акна, сьпінай да вуліцы, спускаюць штаны і ставяць на падваконьне ліхтарык.

Акно адчыненае — бо лета. І на сьвятло лятуць інсэкты. Чамусьці ім дужа цікавы твой азадак — і яны п'юць зь яго кроў. Некаторыя, хто яшчэ ня ведаў, што такое Сярэднявечча, абкакваліся ад страху, калі іх прывязвалі да акна. І тады пад раніцу іх абляплялі ня толькі камары, але і іншыя насякомыя.

Хацелася ня толькі расчухаць сабе азадак да крыві — было яшчэ і вельмі сорамна. Бо на цябе ўсю ноч глядзелі вочы з акна суседняга корпусу — дзясяткі вачэй, белых уначы, яркіх, быццам сьветлякі. Былі такія таблеткі, ад якіх бялкі вачэй рабіліся ў цемры зырка-белыя, як малако. Такімі было б добра палохаць дзяўчатак — калі б дзяўчаткі самі ня мелі такіх самых белых-белых, як наклееных з паперы, вачэй.

Часам так можна было прастаяць ля акна да сямі, калі першы дзявочы атрад ішоў на ўмываньне. І тады міма твайго голага азадка праходзіла столькі людзей, што яны маглі запомніць яго ва ўсіх падрабязнасьцях. Праўда, твайго твару ніхто ня бачыў — а пазнаць чалавека па азадку даволі цяжка. Але гэта не ратавала: усе ведалі, дзякуючы каму ў корпусе сёньня ўначы Сярэднявечча. І ўсе ведалі, каму дзякаваць, калі Сярэднявечча здаралася для ўсіх.

Сярэднявечча для ўсіх — гэта калі за правіну аднаго ўсіх астатніх у атрадзе прымушалі ўсю ноч чытаць Малітву.

Скажам, такую:

«Толик — наш хороший товарищ, мы уважаем его и готовы всегда придти ему на помощь».

І ўсе мусілі паўтарыць гэтыя словы тысячу разоў. А потым яшчэ тысячу. А таму, хто правініўся — напрыклад, Толіку, можна было не чытаць ніякай малітвы. Яму можна было спаць, або чытаць кніжку, або проста слухаць, як яго запэўніваюць у сваім сяброўстве іншыя хлопчыкі.

І гэта было даволі цяжка.

Гэта ўсё летнія сярэднявеччы — былі ж яшчэ зімовыя. Аднак пра іх Толік сёньня не хацеў успамінаць. Толік наогул не любіў успамінаць. Бо тады ўсё тое, чаму ён навучыўся ў лягеры, пачынала вельмі хутка забывацца. А ў роце зноў расла гэтая пухліна, якая чамусьці ніяк не хацела памяншацца, як ні стараўся бедны лягерны доктар. Толіку вельмі хацелася яму дапамагчы. І ён нават прыдумаў, як. Але яго ніхто не хацеў слухаць.

І Толік ня надта разумеў, чаму. Ён жа больш не абкакваўся, калі яго прывязвалі. Нікому не даводзілася больш за ім прыбіраць. І ўсё роўна зь ім ніхто не хацеў гаварыць. Можа, таму, што яны баяліся — баяліся заразіцца. Толік гаварыў дрэнна. Толік рабіў дрэнна. У Толіка не было сяброў. Праўда, доктар казаў, што ён Толікаў сябар (Друх), але Толік яму чамусьці ня верыў. Аднекуль ён ведаў — і ведаў, што яму гэта вядома зь дзяцінства — што сябар не ўстаўляе распоркі і не трымае нажніцы. Доктар быў добры — але быць добрым ня значыць быць сябрам, асабліва для такога чалавека, як Толік.

Звычайна іх тут было дваццаць пяць хлопчыкаў. Дваццаць пяць хлопчыкаў і дваццаць пяць ложкаў. Адзін хлопчык — адзін ложак. Гэта Толік мог зразумець. Але зь нядаўняга часу ложкаў было дваццаць пяць, а хлопчыкаў дваццаць чатыры. І Толік ведаў, чаму. Проста пра гэта нікому нельга было расказваць. І важаты рабіў выгляд, што хлопчыкаў дваццаць пяць, зусім як ложкаў, і ніхто не казаў, што тут памылка і дваццаць пяць мінус адзін будзе