быў векам зь Лёччыка — і бацьку захацелася яму пра гэта сказаць.

«Лёччык — гэта мой сын», — патлумачыў бацька. — «А ты маеш сястру?»

«Не», — сказала гаспадыня. — «Ён у мяне адзін. Заўтра ў лагер паедзе, на оддых».

«Я магу падвезьці», — сказаў бацька. — «У мяне машына. Праўда, я ня ведаю, дзе яна. Дзесьці ў лесе».

«Трэба пашукаць, пака яшчэ ня цёмна. А вы што тут робіце?» — спытаў хлопчык. — «Прыехалі да каго?»

«Ня лезь да дзядзькі!» — з удаванай строгасьцю сказала гаспадыня. Прарыкала, ляніва, як сыты зьвер. — «Ці мала што ў нас тут людзі робяць, табе рана знаць. Да нас многа хто едзе. І са сталіцы. Дажа з самой Масквы. Хаты пад дачы купляюць, ну і так… На оддых. А вы, можа, пісьменьнік? Гаворыце так».

«Не», — сказаў бацька. — «Я так. На оддых. Хадзем», — ён узяў хлопчыка пад локаць. — «Пагуляем. Далёка ня пойдзем».

«Ды хоць бы і далёка», — гаспадыня прыбірала са стала. — «Што ён, малы?»

Яны выйшлі на падворак. Здавалася, што на той самы — але нешта зьмянілася. Нешта няўлоўна зьмянілася. Калі бацька прыйшоў сюды — ён адчуваў сябе кволым і ня здольным ні на што, апрача ўспамінаў, гэтае месца падавалася яму паратункам — канцом дарогі. Але цяпер, гледзячы, як хлопчык павіс на плоце, боўтаючы нагамі ў паветры, бачачы ягоную патыліцу, шэрую, як лес навокал, такую наўмысна голую, выстрыжаную, быццам падстаўленую пад удар, бацьку раптам зрабілася тут так няўтульна, што ён з агідай выцер ногі аб траву. Быццам гэтая гразь наліпла на красоўкі не за той час, калі ён бадзяўся па лесе, а толькі што, калі ён сядзеў за сталом, накрытым белым, як майткі, абрусам, і еў памідоры з гаспадыніных рук.

«А дзе твой тата?» — спытаў ён, падышоўшы да хлопчыка.

«Тата ў бальніцы раённай», — ахвотна адазваўся хлопчык. — «Таму мамка мяне і хоча ў лягер сплавіць. Каб да папы спакойна езьдзіць. Нам пуцёўкі не даюць, дык яна ўрачу дзенег дала».

«А што з татам? Хадзем мо да лесу».

Яны пайшлі туды, дзе стаялі самыя першыя яліны, яшчэ рэдкія, над выцьвілымі купкамі расьлінаў, назваў якіх бацька ня ведаў.

«Папаня сабе палец адрубіў», — хлопчык сказаў гэта гучна, з задавальненьнем. Было відаць, што яму падабаецца расказваць гэта незнаёмаму чалавеку. — «У папы, знаеце, быў лішні палец. Шосты, вось тут. Сьмешны такі. І ён тапаром неяк — хуясь. Заражэньне пайшло. Бо ў бальніцу сразу не пайшоў. Трапкай нейкай абматаўся і самагонам заліў, думаў, само загоіцца…»

«Ясна», — бацька азірнуўся, прымерваючыся, наколькі далёка яны адышлі ад хаты. — «А ты, значыцца, у лягер?»

«У лагер», — уздыхнуў хлопчык. — «Заўтра. А чаму вы так сьмешна гаворыце? Лягір — як інастранец?»

«А хочацца ў лягер?»

«Ну, там інцярэсна», — сказаў хлопчык разважліва. — «Хочацца ж на людзей паглядзець. Нас рэдка куды возяць. Вось, у сталіцу вазілі адзін раз. У цырк. На аўтобусе. А так усё ў райцэнтар. У дом культуры на новы год… А вы праўда нас падвязёце на машыне?»

«Калі знайду», — сказаў таропка бацька. — «Калі знайду машыну і бэнзін. Хадзі сюды».

І ён пацягнуў хлопчыка за рукаў, каб той мог схавацца за шэрай, безуважнай, ялінай, да якой бацька адчуваў нейкі давер.

«А цяпер слухай!» — загаварыў ён выразна і ціха. — «Бяжы! Сёньня ж! Бяжы ў лес! Табе нельга ў лягер, ясна? Там такіх, як ты, робяць бязмозглымі, нямымі, бяспамятнымі скатамі. На ўсё жыцьцё. Там з вас выразаюць тое, што больш ужо ніяк ня вернеш!»

«Як выразаюць?» — хлопчык глядзеў на яго шырока расплюшчанымі вачыма. Ён пакуль што слухаў, ён яшчэ не зусім разумеў, што адбываецца, і бацька сьпяшаўся, каб укласьці ў гэтую малую, дурную галаву самае важнае:

«Так! Нажніцамі! Як кружкі з паперы! Зь цябе проста здымуць з жывога скуру! Там зь цябе зробяць злачынцу, які заб’е ўласную маці. Там у цябе забяруць самае каштоўнае, што ты маеш. Там зробяць цябе ідыётам, які ня ведае, хто ён і адкуль ён. Ты будзеш усё жыцьцё гаварыць на гэтай мове. Правільным, як у робата, языком. Павер мне, ты мусіш мне паверыць. Бяжы, пакуль ня позна!»

«Але мамка сказала…»

«З мамкі ўжо выразалі ўсё, што маглі. І з таты выражуць. Але ты яшчэ можаш уратавацца! Бяжы!»

«Куды?»

«У лес, дурань! У лес, малы, у лес! У цябе што, няма ніякай схованкі? Калі я быў малы, у мяне заўжды была схованка, і калі дарослы, таксама. Ты жывеш каля самага лесу і не прыдумаў сабе схованкі? Бяжы і дамоў не вяртайся!»

«Але мамка сказала… Там абычны піянерскі лагер».

«Мамка сама ня ведае, што там. Бяжы, прыдурак! Мамка ўжо нешта западозрыла, так што не разводзь тут гаварыльні, бяжы!»

І бацька штурхнуў хлопчыка ў плячо. Той паваліўся, ускочыў, твар ягоны перакасіла мярзотная, дзіцячая крыўда. Ён, мусіць, думаў уцячы, але бацька схапіў яго за руку і сьціснуў так моцна, што хлопчык мацерна вылаяўся.

«Давай! Пайшоў!» — бацьку апанавала нейкая тупая злосьць на гэтага недамерка, якога ён вырашыў што б там ні было ўратаваць. — «Пайшоў у лес, ты, зомбі!»

Бацька адпусьціў руку хлопца і даў яму высьпятка, і толькі тады той пабег. Да хаты, зразумела. Хто б сумняваўся. Бацька дагнаў яго, і яны разам паваліліся на зямлю. Ён зароў і схапіў хлапчука за шыю:

«У лес! Бягом! Каму сказаў!»

Ён бег па лесе, прадзіраючыся скрозь гальлё і адчуваючы, як адхінаюцца ад іх яловыя лапы. Лес не хацеў да іх дакранацца. Бацька бег, не разьбіраючы дарогі, сьціскаючы гэтую тонкую руку — яму ўжо ня важна было, ці трымае ён нешта яшчэ, апрача гэтай дзіцячай рукі. Была толькі яна, сьціснутая так, быццам бацька зьбіраўся адбівацца ёй ад ворагаў, было гучнае ўсхліпваньне за сьпінай, быў лес, была мэта. Яны беглі так доўга, пакуль бацька ня ўпаў тварам у мох. Але руку ён так і не адпусьціў.

17. КАЛІ НА ДАРОЗЕ ТЫРЧЫЦЬ ЗНАК, ЗНАЧЫЦЬ, ЗА ІМ АБАВЯЗКОВА БУДЗЕ ПРЫПЫНАК

Калі на дарозе тырчыць знак, значыць, за ім абавязкова будзе прыпынак. Аднекуль Лёся ведала гэта — хаця яе ніхто гэтаму не вучыў. Проста дарога была для яе кнігай — а ў кнігах бывае звычайна менавіта так.

Знак быў дзіўны, такіх яны зь Лёччыкам ніколі ня бачылі. Дзьве чорныя вэртыкальныя паласы ў чырвоным трохкутніку — адна простая, а побач зь ёй выгнутая…

«Гэта руна Райду, Шлях», — сказала Лёся, спрабуючы ступаць так, каб быць заўжды на