дзесяць. Можа, на паховіны прыедуць. З сынамі ён гаварыў на нармальным языку, з мовы ягонай яны сьмяяліся, і з кніжак таксама. А гэтыя во як на мове шпараць. Як наркоцікамі абколатыя.

«Зачэм вы так, дзеткі?» — прастагнаў Міхась Барадаўкін. — «я ж вам дарогу паказаў, на гэтую вашую, як яе, малпу. І сала можаце ўсё забраць, і хлеб. Што вам яшчэ трэба? Вы ж добрыя дзеці. Пакіньце ў спакоі старыка. У вас жа таксама мама ё, і папка».

«Няма ў нас ніякіх папак», — строга сказала Лёся. — «І мамы няма».

«Як няма?» — жахнуўся Міхась Барадаўкін. — «А дзе ж яна? Памерла?»

«Можна сказаць і так», — прамовіў Лёччык Лёсіным голасам. — «Наша мама…»

І ён бездапаможна зірнуў на Лёсю, чакаючы падтрымкі.

«Нашу маму забілі», — сказала Лёся, уздыхнуўшы. — «Мне тата расказваў. Амаль забілі. Яе выгналі з мовы».

«Так не бывае», — сказаў пісьменьнік Міхась Барадаўкін. — «Можа, яе выгналі з дому? Або з краіны? Такое случаецца, к сажаленію».

«Не, яе выгналі з мовы», — сказала Лёся, але ў голасе яе была нейкая няўпэўненасьць, і цяпер ужо яна паглядзела на Лёччыка, але той быў заняты: разглядваў інструмэнты. — «І таму яна памерла. Амаль што. Мама сьпявала песьні».

«На мове, наверна?» — сьцьвярджальным тонам прамовіў пісьменьнік. — «Вось гэта сямейка… Гэта ж яна вас навучыла так размаўляць на роднай мове?»

«Так, у яе таксама была ў роце пухліна», — ажывілася Лёся. — «Часам я думаю, што яна магла б жыць у нашым лягеры. Але туды не бяруць дарослых. Самая дарослая там Рыжуха зь першага атраду».

«У якім гэта лягеры?» — запытаўся Міхась Барадаўкін.

«Ня важна», — махнула рукой Лёся. — «Мама сьпявала, і гэта былі вельмі прыгожыя песьні. Але людзі хацелі іншых. І аднойчы, калі яна прасьпявала сваю самую новую песьню, і самую прыгожую — людзі пачалі пісаць пра яе. Мама сьпявала пра пустыя пакоі, у якіх няма ні дзьвярэй, ні вокнаў. Яна сьпявала пра зьвяроў, якіх выкідваюць з апошніх паверхаў высокіх будынкаў. Яшчэ яна сьпявала пра жанчын, у якіх ідзе кроў паміж ног. Пра дзяцей, якіх забірае з сабой ранішні туман. А людзям не падабалася. Людзі хацелі, каб яна сьпявала пра добрыя і вясёлыя рэчы».

«Вось у лягеры мы сьпявалі толькі пра такія», — сказаў Лёччык. — «І яшчэ там былі смачныя таблеткі».

«І нясмачныя таксама», — сказала Лёся. Яна была за справядлівасьць.

Міхась Барадаўкін пакрыўся халодным потам — у такую сьпёку гэта немагчыма, падумаў ён, а потым у думках удакладніў: амаль немагчыма. Калі можна амаль памерці — усё робіцца амаль немагчымым. Гэтае сонца мяне заб’е. Гэтыя дзеці мяне заб’юць.

«Ну, і людзі напісалі ёй усю праўду», — працягвала Лёся, гледзячы ў бок лесу. — «Пра тое, што яна хворая старая блядзь. Пра тое, што яна абражае ўсіх, у каго ёсьць вушы. Пра тое, што піярыцца, а сама пустышка, як яе пакоі, і нікому не патрэбная, як туман. Пра тое, што ў яе голас, як у кабылы. І пра тое, што ў яе нос — як у ведзьмы. Пра тое, што яна піша пра цечку, а пра радзіму ня піша ні слова. Што ёй уласная пізда важнейшая за годнасьць і гонар. Што яна страшная, як сьмерць, і ім сорамна хадзіць зь ёй па адных вуліцах…»

«Напэўна, яна вельмі перажывала», — сказаў Міхась Барадаўкін.

«Так», — сказала Лёся неяк абыякава. — «А потым адзін чалавек напісаў ёй: вон з нашай мовы! Нахуй. Так ён напісаў у сеціве. І мама захварэла».

«Сэрца?» — спытаў Міхась Барадаўкін так спачувальна, як мог. — «А я вось нешта ніколі ня чуў пра такую сьпявачку».

«Ну, можа, ты проста ў лягеры быў», — сказаў Лёччык, таксама спачувальна.

«Не, ня сэрца», — сказала Лёся. — «Мама пачала выганяць сябе з мовы. Бо яна вельмі любіла гэтых людзей і казала тату, што іх трэба паслухаць. Але выгнаць сябе ўсю адразу яна не магла. І таму пачала выганяць сябе па кавалачку. Адразала ад сябе па кавалачку скуры і выкідвала ў акно. А я іх потым знаходзіла, калі тата вадзіў мяне на шпацыр. Было лета, як цяпер вось, і кавалачкі былі цёплыя. Гэта мне тата ўсё расказваў. Я маму амаль ня памятаю…»

«А што потым было?»

«А потым быў толькі тата», — хутка сказала Лёся. — «Праўда, Лёччык? Лёччык маму ня памятае, яго тады яшчэ не было».

«Ну, у вас не такая вялікая розьніца ў возрасьце», — паспрабаваў усьміхнуцца Міхась Барадаўкін. Краем вока ён сачыў, як Лёччык бярэ ў рукі інструмэнты, праводзіць па іх пальцам, прыкладвае да скуры, употай каштуе на язык. Было відаць, што ён уважліва слухае Лёсю — быццам чуе гэта ўсё ўпершыню.

«Калі вы пісьменьнік, пачытайце нам штосьці», — папрасіла Лёся. — «Тата нам шмат чытаў перад сном. Розныя казкі. Праўда, Лёччык?»

«Нашы і ўкраінскія», — сказаў Лёччык.

«Нямецкія і афрыканскія», — сказала Лёся.

«Японскія і казкі індзейцаў Лацінскай Амэрыкі», — сказаў Лёччык.

Лёся ня памятала ніякіх індзейцаў, але заківала галавой — так энэргічна, што Лёччыку захацелася што-небудзь выліць ёй на галаву. Бо ён таксама хацеў умець так трэсьці валасамі.

«Добра», — сказаў Міхась Барадаўкін. — «Але адна ўмова. Я вам прачытаю штосьці цікавае, а вы мяне разьвяжаце, возьмеце, што вам трэба, і пойдзеце сваёй дарогай. Лады?»

«Мы вас разьвяжам, а вы нас у яміну», — сказаў Лёччык. — «Пачытайце, а мы падумаем. Толькі нядоўгае».

І Міхась Барадаўкін адкашляўся і прачытаў гэтым страшным дзецям верш пра ручай.

Ручай, ручай,

Вада, як чай.

Беражкі, як піражкі,

А на беражках сьцяжкі.

У сталіцы сёньня сьвята!

Ну, Антось, бяжы за татам!

Ён напісаў яго даўно, і некалі ён быў ва ўсіх хрэстаматыях. «А я ведаю!» — заківала Лёся, і шчокі ў яе паружавелі, і нават Міхась Барадаўкін падумаў, што яна зрабілася падобная да чалавека. — «Я ведаю! Нам яго тата чытаў!»

Але было відаць, што яны з братам расчараваныя. Тады Міхась Барадаўкін прачытаў яшчэ два вершы — і зноў дзеці пазналі іх і пазяхнулі.

«Пачытайце нам тое, што яшчэ ніхто не чытаў», — папрасіла Лёся і зірнула пісьменьніку ў самыя вочы, туды, дзе і сам Міхась Барадаўкін ніколі яшчэ ня быў.

«Пачытайце нам казку», — сказаў Лёччык і сеў на стол, зьвесіўшы ногі.

«Але я не пішу казак», — сказаў пісьменьнік. — «Для дзяцей я пісаў толькі вершы. Дзесяць кніжак, і яшчэ дзесяць кніжак я пераклаў, зь дзесяці моваў».

«Вы ведаеце дзесяць моваў?» — спыталі дзеці ледзьве ня хорам, і вочы іхныя загарэліся. —