сабе прадастаўлены — дык і ўцякаюць».

«Я і кажу», — сказаў Зрыцель, уздыхнуўшы. — «Бо бабы дзяцей не глядзяць, а лезуць куды ня трэба. У палітыку, у газеты, у космас. Нават у тэатры. З тэатрам бяда. Няма больш тэатру. І адна баба ў райцэнтры нават у начальнікі падалася. Я і думаю: ня будзе ў іх больш тэатру… А харошая трупа была».

«Ды гасподзь з табой, Зрыцель, якія трупы», — ледзь ня войкнула бабуля. — «Усё чыста, усё на ўстаноўленую глыбіню. Па-хрысьціянску».

«Дык ня чула пра дзяцей?» — сказаў Зрыцель яшчэ з большай абыякавасьцю ў голасе.

«Не ўстрачалісь», — сказала бабуля і, здаецца, перахрысьцілася.

«Ну, налівай яшчэ», — сказаў Зрыцель. Выпіў і зноў захрусьцеў агурком. — «Станавіся задам», — сказаў ён, зноў шумна ўздыхнуўшы. Пачулася сапеньне, на дно яміны пасыпалася зямля — проста Лёччыку на галаву. Лёся ўзяла яго за руку — і ён зрабіў страшны твар, паказваючы, што зараз чхне. Але стрымаўся, малайчына — і Лёся на знак ухвалы сьціснула ягоныя зусім замерзлыя пальцы.

«Ух», — сказаў Зрыцель. — «Добра, што я да цябе завітаў. А то зусім ужо захварэў без жаночай ласкі. Зараз жа бабы, ты сама знаеш, усё ў начальнікі пнуцца, і тэатр у райцэнтры — усё, крыж можна ставіць. Хіба ж баба на тэатр грошай выпіша? Ну, а цяпер паказвай».

«Дык я ўсё паказала ўжо, Зрыцель».

«Слухай, што ты мне мазгі тлуміш? Мы абое веруючыя людзі. А мазгі тлуміць — грэх. Асабліва мужчыну. Што я, цябе ня ведаю? А гэта — вось гэта што? Што, я цябе пытаюся?»

Цяпер ужо бабуля ўздыхнула — так цяжка, што Лёсі зрабілася яе шкада.

«Гэта ж ігла», — сказаў Зрыцель. — «Ты ж зноў свадзьбу гуляеш. А мяне ня клічаш. Дурная ты баба. У тэатры ніколі не была. Не была ж? Яшчэ і на крапіве сядзіш, уся дупа згарэла. Ну, паказвай, што тут у цябе».

І зноў над Лёсяй і Лёччыкам зьявілася сьвятло. А ў коле гэтага цьмянага сьвятла — твар чалавека, які ўсьміхаўся ім так прыязна, што Лёччык і Лёся пасьпяшаліся адвярнуцца і глядзелі цяпер адно на аднаго амаль з жахам.

«Дзеці», — сказаў Зрыцель драўляным голасам. — «Дзеці. Зноў. Добры дзень, дзеці. Вы былі калі-небудзь у тэатры?»

«Так!» — сказаў Лёччык з выклікам. — «Былі, і ня раз!»

Хаця ні ў якім тэатры Лёччык ніколі ня быў — і Лёся гэта аднекуль ведала. Яна і сама ніколі не была ў тэатры — але добра ўяўляла сабе, што гэта такое. Некалі даўно, да лягеру, яны гулялі з бацькам у тэатр, які называўся сьмешным словам «Батлейка». Яна нават падумала, што такое мяно мог бы мець яе брат. А брат аказаўся Лёччык. І неяк яна ня надта засмучалася такому факту.

«Дык жэніць вас бабуля?» — спытаў Зрыцель, ня зводзячы зь іх вачэй. — «Бабуля любіць, калі шмат дзетак. А я вось не люблю…»

Нечакана ў адной руцэ ягонай зьявіўся ліхтарык, а ў другой бінокль. Тэатральны.

«Тая, каторая большая, і праўда — тыповае дзіця», — маркотна сказаў Зрыцель. — «Адчуваю, як яна пахне. Як сарваны спэктакль Дударава. Не Шэксьпіра, але ж… А вось што там побач зь ёй?»

«Я таксама нешта не зразумела», — таропка ўставіла бабуля. — «Але замест Паўліка майго падохлага пойдзе».

«Забудзь ты пра Паўліка», — паморшчыўся Зрыцель. — «Што прыдумала — зь дзяцей сабакаў рабіць. Ніколі ў тэатры не была, а туды ж, да таінстваў пераўвасабленьня… Налівай давай».

Зрыцель уладкаваўся на краі яміны, зьвесіўшы ногі, і выпіў яшчэ адзін кілішак. Гэтым разам ён закусіў каўбасой — і брат зь сястрою адчувалі, як пранізьліва яна пахне.

«Гэтую я забяру з сабой», — сказаў Зрыцель, прыклаўшы да вока бінокль. — «Ты яшчэ ня ўсю кроў ёй выпусьціла. А другое, неапазнанае, мне ня трэба. Глядзі толькі, наробіць яно табе шкоды. Лепш закапай яго тут».

«А яму, па-мойму, не хапае фантазіі», — шапнуў Лёччык. І Лёся кіўнула.

«Дык яно гаворыць?» — сказаў Зрыцель, які ўважліва сачыў за тым, што адбываецца ў яміне. — «Хай яно скажа, адкуль узялося. Хаця дзеці ня ўмеюць гаварыць праўду. Сказаць па шчырасьці, яны наогул ня ўмеюць гаварыць. Дзеці — ня людзі. Зь імі можна рабіць усё, што заўгодна, іх можна нават прымусіць паверыць, што бацька і маці заўсёды кажуць праўду — яны паслухмяныя. Яны адзіныя ў сьвеце істоты, якія вераць мове. А мова — гэта тэатр. Усё ўмоўна, усё ненасамрэч. Дзеці ведаюць адну мову — мову бацькоў».

«А вось і не!» — крыкнуў Лёччык. — «Я магу гаварыць на Языку!»

«Толькі той, хто гаворыць на языку, і мае права гаварыць наогул», — павучальна сказаў Зрыцель. — «А ты не крычы тут з задняга раду. Я старамодны чалавек, люблю парадак. А яшчэ я мужчына і таму хачу, каб мне адказвалі коратка і ясна. Дык хто вы такія?»

І ў гэты момант Зрыцель быццам незнарок выпусьціў з рук недаедзены кавалак каўбасы. Лёся бліснула вачыма. Лёччык сьціснуў у руках іхны атлас.

«Я Лёччык, а гэта мая сястра Лёся», — прамовіў Лёччык сур’ёзна. — «Мы ідзем у Брэмэн і заблукалі. Нам трэба трапіць на мапу. А далей мы самі».

«А вы хто?» — спытала Лёся, не падымаючы вачэй. Каўбаса гіпнатызавала яе, але падняць каўбасу Лёся не наважвалася. Ці мала што магло быць на кавалку каўбасы, ад якога адкусіў чалавек без фантазіі.

«Маўчаць», — сказаў Зрыцель і паглядзеў на Лёсю — і толькі цяпер яна заўважыла, што вочы ў яго чырвоныя-чырвоныя, як лямпачкі на бацькавай машыне. — «Чаму дзеці ніколі ня могуць маўчаць? Нават у тэатры…»

Зрыцель цяжка задыхаў, але потым голас яго падабрэў.

«Я… Хочаце ведаць, хто я такі? Добра, я раскажу. Напасьледак…»

І Зрыцель нясьпешна пачаў свой аповед.

* * *

«Некалі я займаўся тым, што выводзіў з кіна- і тэатральных заляў ашалелых дзяцей.

Калі своечасова не авалодаць гэтым бясцэнным уменьнем — у кіно і тэатры лепш не хадзіць. Хаця якое там уменьне… Які навык… Гэта сапраўднае ўсходняе адзінаборства. Двубой па-над безданьню. Псыхалягічны паядынак, які патрабуе максымальнай мабілізацыі арганізму.

Я вось не валодаю ім у належнай ступені, але кіно і тэатры ўсё роўна наведваю. Проста я давяраю справу прафэсіяналам. Але іх робіцца ўсё меней. А дзяцей і падлеткаў усё болей. Як кажа статыстыка, краіна перажывае першы за гады незалежнасьці паўнавартасны бэбі-бум. І гэта толькі пачатак. У людзей зьявілася ўпэўненасьць у заўтрашнім дні, і яны пачалі заводзіць дзяцей і вадзіць іх у кінатэатры, тэатры і таму падобныя ўстановы. Вось жа гэтая ўпэўненасьць у заўтрашнім дні…