І сапраўды, неўзабаве зайграла музыка — бабуля паставіла прыймач на самы край ямы. «Эстрадны канцэрт», — з павагай сказала яна. — «Тое, што трэба для празьніка!» Але эстрадны канцэрт хутка скончыўся, і пачалася вельмі цікавая перадача пра мову, і Лёся зь Лёччыкам навастрылі вушы, бо ім падабаліся такія тэмы. Да таго ж перадача нагадала ім пра лягер — ім нават падалося, што голас вядучага быў падобны да голасу іхнага важатага. Нібы лягер дагнаў іх, знайшоў і вырашыў больш не пакідаць брата і сястру.

«…Ведь наш язык — язык добрых и честных людей», — сказала радыё. — «Издревле он был им единственной надеждой и опорой. И люди берегли свой язык, как могли. Каждый понимал, что это единственное богатство, которое способно давать надежду даже тогда, когда…»

Лёся і Лёччык былі паспрачаліся, што значыць слова «іздревле». Лёся лічыла, што гэта значыць «зроблены з дрэва», а Лёччык — што «той, які пайшоў зь вёскі». Таму што вёска на языку — деревеня.

«Не дзеревеня, а дзереўня», — няўпэўнена сказала Лёся. Яна вырашыла, што калі Лёччык і мае рацыю, яна зь ім усё роўна не пагодзіцца. Яшчэ чаго. Але спрачацца Лёччыку не хацелася.

«Калі я чую язык, ці на ім гавару, я таксама думаю, што ён зроблены з дрэва», — сказаў Лёччык. — «Як тая шафа ў доктара, памятаеш? Там, дзе ў яго стаялі распоркі».

Лёся павяла плячом. Успамінаць распоркі было ня надта прыемна. Да вуснаў нібы дакрануліся нечым ледзяным. Распоркі расьцягвалі іхныя вусны так, што было балюча зубам, носу і нават скулам. Да таго, як трапіць у лягер, Лёся і падумаць не магла, што яна здольная так шырока раскрываць рот. Супраць распорак нічога нельга было зрабіць. Распоркі прымушалі іх казаць «а» — і гэта было самае круглае і шчырае «а», якое мог сказаць чалавек. У адтуліну паміж распорак прасоўвалася валасатая рука і пачынала нешта рабіць — што, яны не адчувалі. Бо перад распоркамі ім давалі адмысловыя пігулкі — зрэшты, такія смачныя, што ў лягеры былі дзеці, якія самі прасіліся на распоркі, толькі б атрымаць перад працэдурай узнагароду.

Перадача тым часам скончылася. Лёся і Лёччык былі расчараваныя — тое, што на Языку гавораць добрыя і сумленныя людзі, яны ведалі і так. Яны ведалі, што таксама могуць зрабіцца добрымі і сумленнымі людзьмі — трэба толькі крышачку пацярпець. І не забывацца прымаць пігулкі. Чорныя, сінія, белыя, амаль празрыстыя, скрозь жэле іхных абалонак прасьвечвалася нешта, падобнае да жукоў — і асабліва карычневыя.

«Я есьці хачу», — сказаў Лёччык. — «Я зараз зьем чарвяка. Вось гэтага!»

І ён кінуў Лёсі ў шорты нешта доўгае, жывое, халоднае, перапуджанае.

«Здымі!» — заверашчала яна.

«Не здыму!» — засьмяяўся Лёччык. І тады яна кінулася на яго і пачала душыць. А наверсе зноў грала музыка, тупатлівая, задышлівая, быццам увесь лягер бег паглядзець, як Лёся і Лёччык займаюцца тым, за што важатыя і праўда маглі зладзіць кожнаму з атраду сапраўднае Сярэднявечча.

Высьветлілася, што ніякі гэта не чарвяк. Звычайны камяк зямлі.

«Цікава, якая зямля на смак?» — прамовіла Лёся. — «Я пакаштую».

«Ты ня зможаш», — пераканана сказаў Лёччык. — «Тыя, хто ідзе ў Брэмэн, не ядуць зямлю. Да таго ж ты дзяўчынка. І ў цябе будзе сташніт».

«Маленькі, дурненькі Лёччык», — сказала спакойна Лёся, паклала камяк зямлі ў рот і пачала жаваць. — «Яна на смак… Яна…»

Ёй цяжка было сказаць, якая яна на смак, зямля. Можа, салёная? Дык не. Па праўдзе сказаць, больш за ўсё зямля нагадвала на смак скуру Лёччыка, калі яе паліжаш. Але Лёся чамусьці саромелася яму гэта сказаць. Яна прыслухалася — радыё наверсе акурат сьпявала пра тое, што «клубнічные губы». І Лёся ўжо думала сказаць гэтаму нахабу Лёччыку, што зямля на смак як клубнічныя губы — бо ён чакаў адказу. Але раптам у яе так закружылася галава — што яна ўпала на дно яміны. «Губы», — сказала яна, ня ў змозе стрымаць свае вочы, якія заплюшчваліся так, як заплюшчваюцца дзьверы ў аўтобусе, няўхільна, з шыпеньнем, зь ляскатам, беражы пальцы. Дзіўна — яна не магла сядзець, але і спаць не магла. Лёччык сказаў, што гэта ўсё зямля — але Лёся ведала, што зямля ні пры чым. Проста ёй вельмі, вельмі захацелася дыхаць, захацелася пабачыць хаця б штосьці, апрача цёмных, халодных сьценаў гэтай яміны. І нешта зьесьці. Тых чарніцаў, напрыклад. Цудоўных чарніцаў, якімі яны набівалі рот так, быццам кралі іх у кагосьці — а ён адвярнуўся, робячы выгляд, што нічога не заўважае…

Лёся ня ведала, колькі яна спала, і ці спала яна наогул. Калі і спала, дык яе разбудзілі холад і цішыня. Бо радыё раптам сьціхла, цішыня была вострая, колкая, як лёд — і ім зь Лёччыкам абаім падалося, што нейкай сьцюдзёнасьцю патыхнула на ўсю чароўную хатку, і гэтая сьцюдзёнасьць трапіла да іх, і працяла ўсё навокал, пранікла пад скуру зямлі і дастала сваімі шчупальцамі нават самыя глыбокія карэньчыкі. Нібы раптам надышла зіма.

Бабуля наверсе вылаялася — і ў голасе яе пачуўся дзіўны страх.

«Не дашыла, ёб вашу маць, унучкі, не дашыла!» — узвыла яна. — «Ну, будуць у нас на свадзьбе госьці. Сядзіце там ціха, каб ніводны гаўнюк рота не раскрываў. А то пажаніцца не пасьпееце, і вабшчэ жудасьць што будзе. Ціха там!»

Лёся аслабелай рукой зрабіла знак Лёччыку — і ён гучна сказаў, прыклаўшы руку збоку да вуснаў:

«Пакармі нас — тады паслухаемся!»

«Гэта Зрыцель!» — трывожна, як начная птушка, закрычала бабуля. — «Зрыцель у госьці ідзе. Можа, пранясе. Дай Бог. Сядзіце і маліцеся. І я памалюся. Бог не пакіне нас, праваслаўных!»

І адзіная крыніца сьвятла над іхнай турмой згасла. Але гукі былі чуваць добра. Пачуліся крокі, рыпеньне дзьвярэй — і Лёся адчула такі смурод, што ў яе нутры ўсё скаланулася.

«Дзень добры ў хату!» — павітаўся невядомы госьць. — «Памагай бог!»

«Ну дык жа ж і табе, Зрыцель», — пачуўся голас бабулі. — «Як здароўечка?»

«Якое у мужчын цяпер здароўе», — сказаў таямнічы Зрыцель. — «Не берагуць нас. Стрэсы, нагрузкі, бардак і прочая пошасьць. А ўсё чаму? Таму што бабы сьветам кіруюць. Выпіць маеш?»

«Дык для цябе берагу», — пасьпешліва сказала бабуля. Пачулася булькатаньне і хруст агурка. Лёся ўявіла сабе гэты агурок — цьвёрды, гаркава-зялёны, зручны, як ручка нажа. Гаркава-зялёна-салодка-рабрыста-пупырчата-духмяна-пацеклы-у рот гурок.

«А чула, дзеці зь піянэрскага лягеру ўцяклі?» — сказаў абыякава Зрыцель. — «Ці то двое, ці то трое».

«Праўда?» — паныла спытала бабуля. — «Дык ня глядзяць цяпер дзяцей, кідаюць адных, самі