сьледчыя — доктар расказаў усё, што ведаў, усё, што мусіў бы ведаць, падпісаў нейкія паперы, і ад яго адчапіліся.

Тую цыдулку доктар захаваў. Цяпер яна ляжала ў ягоным стале, там, дзе ён трымаў свае працоўныя нататнікі і кніжкі па артаэпіі — і сёньня доктар, прыгадаўшы, дастаў той верш і перачытаў яго.

«Ты дал мне язык, ты засунул его мне в рот…»

Пэўне ж, Бохан саромеецца таго, што тады напісаў. Бохан наогул такі сарамлівы. Доктар склаў паперку і асьцярожна паклаў яе назад.

…З надыходам цемры, калі лягер заціх — толькі дзе-нідзе чуліся строгія галасы важатых — доктар выключыў лямпу, пацягнуўся і зьняў халат. Праз толькі яму вядомыя дзьверы ён выйшаў з корпусу — і апынуўся перад сеткаю агароджы. Доктар пастаяў крыху, удыхаючы водар начных ялінаў, зусім не падобны да іхнага дзённага паху. Толькі ўначы яліны пачыналі жыць. Толькі ў прыцемках лес быў гатовы гаварыць зь ім. Доктар паварушыў нагамі шышкі. Можа, гэта мыш прабегла. А можа, вавёрка сьпяшалася на начлег. У гэтым лесе яшчэ пануюць драпежнікі. Лес вялікі, як сьвет.

Ён падышоў да агароджы, прыўзьняў сетку ў аднаму яму вядомым месцы. З-за дрэва вызірнуў адзін з важатых — і пачціва схаваўся, саступаючы доктару дарогу.

Доктар пайшоў па сьцяжыне, залітай сьвятлом поўні. Павярнуў каля толькі яму вядомага куста, спыніўся, пастаяў крыху, здымаючы з рукава павуціньне.

«Ты уже здесь», — сказаў ён строга. — «И даже не поздоровался».

За дрэвамі пачулася вінаватае крактаньне.

«Ну-ка, покажись», — уладна прамовіў доктар. — «Я хочу знать, что ты и правда здесь. Не все же так стыдятся своего лица. Я всегда тебе говорил, что главное голос. А лицо… В этой стране не осталось красивых мужчин, поверь мне. Это Беларусь, блядь».

Сярод ялінаў варухнулася постаць, бліснула зубамі, узвыла коратка і зьнікла.

«Ну, здравствуй, радавой Бохан», — яхідна сказаў доктар. — «А теперь слушай. Их двое: девочка и пацан. Пятьдесят километров к северу. Ты их сразу узнаешь».

Між ялінаў пачуўся стогн.

«Чем быстрее, тем лучше», — думаючы пра нешта сваё, мэлянхалічна сказаў доктар. — «Девочка важнее. И вот еще, ну-ка, напоследок, скажи мне… Я хочу знать, что ты все правильно понял. Кто они?»

«Бедные дети», — адгукнуліся цесна самкнутыя яліны.

«Да, молодец», — доктар сунуў рукі ў кішэні. — «Бедные дети».

9. ЧАГО БАІЦЦА ТОЙ, ХТО ШУКАЕ

Чаго баіцца той, хто шукае?

Вядома, больш за ўсё ён баіцца знайсьці.

І бацька баяўся. Лес мог падсунуць яму якую заўгодна Лёсю. Лес мог зьмяніць яе да непазнавальнасьці. Зрабіць зь ёй тое, што ня здолелі зрабіць людзі.

У тое, што Лёся і Лёччык могуць вярнуцца ў лягер, бацька ня верыў. Ніводная з тых лясных дарог, якія ён пакінуў за сабой за гэтыя дні, не магла вывесьці дзяцей у патрэбным накірунку. У дзень уцёкаў яны добра заблыталі сьляды, мянялі шашы, рабілі мёртвыя петлі па ажыўленых трасах, парушалі лёгіку транспартных разьвязак і карысталіся аб’ездамі там, дзе існаваў просты і прамы шлях. Кожны, хто наважыўся б на перасьлед, вырашыў бы, што яны рушылі на поўдзень. Бо на поўначы ўсе дарогі ўпіраліся ў мяжу. Каб вярнуцца ў лягер, Лёсі патрэбная была мапа. Але ніякай мапы ў іх зь Лёччыкам не было.

Калі, вядома, не лічыць старога атласу.

Тое, што гэты пажоўклы, бессэнсоўны атлас трыццатых гадоў зьнік з машыны, бацька высьветліў толькі сёньня. Палез у бардачок, каб узяць нож — ён апрануўся грыбніком, у нядзельную раніцу лес патрабаваў маскараду. Да таго ж яго ўжо неяк спыніў міліцэйскі патруль, проста на прасёлку, ці то выпадкова, ці то машына прымільгалася: як ён ні стараўся, за гэтыя дні яго пабачылі сотні людзей. Дый лясныя дарогі ў выніку склаліся ў кола — і сёньня ён зноў пачынаў свае пошукі там, дзе скончыў учора.

Намацаў нож — і зразумеў, што дзеці прыхапілі атлас з сабой.

Некалі яны зь Лёсяй любілі ляжаць на падлозе і разглядваць намаляваныя ў ім дарогі. Датыкацца пальцамі, ехаць насустрач адно аднаму, і сутыкацца, і перасякаць межы, і ўцякаць ад вайны. І прыдумляць сабе машыны — цудоўныя машыны дваццатых-трыццатых гадоў, зусім не падобныя да панылых цяперашніх монстраў. У іх была кніжка пра старыя машыны — і кожны меў сваіх улюбёнцаў: кабрыялеты, ляндо, машына, як у Купалы, машына, як у Штырліца… Вось бы пасядзець за стырном такой! — казала Лёся, і ён абяцаў: абавязкова. Некалі мы паедзем туды, дзе нам ня трэба будзе маўчаць. Туды, дзе наша мова такая ж людзкая. Туды, дзе Язык ня значыць нічога. Туды, дзе за мову ніхто не адбірае дзяцей у бацькоў. Туды, дзе ня трэба хавацца. Там ёсьць такі парк — поўны старых машын, плаціш пару манэтаў — і можаш катацца хоць увесь дзень, выбіраеш, садзішся і едзеш. Толькі ўвечары трэба вярнуць. Лёся глядзела на бацьку, і яе вочы гарэлі ў тумане пакоя, як дзьве фары. І тады бацька пачынаў ціхенька сыгналіць, зьлёгку націскаючы ёй на далонь: ту-ту. Ту-у-ту-у!

Ня дзіва, што яна не захацела расставацца з гэтай патрапанай кніжкай.

Напэўна, яны зь Лёччыкам сядзяць цяпер недзе пад дрэвам і гэтаксама разглядваюць яе, і водзяць па ёй пальцамі. Лёччык быў бацькавай надзеяй. Лёччык мусіў даць рады.

Сьціскаючы ў кішэні нож, бацька йшоў скрозь бярозавы гай, які хутка саступіў месца ельніку. Тут было цямней, але і тут лес зьдзіўляў бацьку сваёй шматлюднасьцю. Людзі вырасталі паміж дрэваў, як здані, і ішлі проста на бацьку, апусьціўшы вочы ўніз. Людзі зь вёдрамі, вядзерцамі, слоікамі, кошыкамі… Лес, у які ён трапіў, спадзеючыся гэтым разам растварыцца ў ім, праваліцца на ягонае імшыстае дно і там знайсьці хаця б нейкі сьлед — гэты лес нагадваў нядзельнай раніцай гарадзкую вуліцу, поўную ачмураных невядомым зельлем мінакоў. Бацька ўпарта пасоўваўся туды, дзе згушчалася цемра, ён намагаўся не паскараць крокі. Грыбы. Я грыбнік — тут, у ягонай краіне, гэта веравызнаньне. Грыб у руцэ — як крыжык на шыі. Я шукаю грыбы. Уласна кажучы, мне патрэбныя толькі два. Зрэжу іх і забяру. І больш гэты лес мяне не пабачыць. Нас ніхто тут больш не пабачыць.

Лёччык мусіць даць рады, што б ні здарылася.

Упасьці для яе дрэвам — каб перайсьці праз балота. Зрабіцца для яе сховам — калі будзе пагражаць аблава. Захінуць, калі на яе абрынецца сьляпы ўдар, прызначаны, вядома ж, яму, бацьку — але, як гэта заўжды бывае, накіраваны ў дзіця. Стаць ёй ключом — калі трэба будзе адчыніць дзьверы. Молатам