иза мукъане а цхьанхьа хила ма везара…

Эвлал араваьлча, шен белшаш тIера погонаш дагайаьхкира цунна. Хьанна хаьа, хIара ца вевзаш, йа безам бацарна, цхьамма кIелонгара схьа топ тоьхна, вожавахь а. ГIаттам хьошучарна йукъахь дукха ламанхойн милцой а, эпсарш а ма бу. Ткъа хIокху тIаьххьарчаьрга халкъан цабезам алсам бу салташкачул. Белшаш тIера ийзош схьайаьхна погонаш цкъа бердах чу кхийса ойла хилира цуьнан. Цкъа а йуха уьш тIе ца йохка. ТІаккха а ойла хьаьвзира. Хьанна хаьа, деца дерг машаре дерзахь а. Йа, цуьнца висахь, хIорш оьшуш меттиг нисйала а там а бу.

Схьайаьхна погонаш кисана а йоьхкина, говр йоргIахь хьалхахийцира Дадас.

Лома тIе ваьлча, гIашлойн гoтта некъ тIулган басенца, лаьхьа санна, сетташ чубоьду. Генна кIоргеxь, детин аса санна, къиэга Шара-Орга. Ленаш тоьхначу бергаша цхьана эшaрeхь татанаш до тIулгаш тIехь. Говран когаша меттахдoху тIулгаш, гIовгIанца бердан терхех дeтталуш, кхийсалуш, дIо кIоргеxь тата доцуш дов, бух боцчу дуьнен чу эгча санна. ЧIаж къардина маьхьаршца бердаца хьийзачу мерцхалдигаша19. Олхазарийн бес-бесара эшарш хеза тIехула а, бухахь а, хьаннашца а. Цхьанхьа оттйокх йека, вукхузхьа – хIуттут. ХенакIуро йетта вота а хеза. Ирахь бакъабеллачу попан цхьа долчу цхьана гена тIе а хиъна, даг чу сингаттам туьйсуш, йека къена хьаргIа. Ломан басеца шена ижу лоьхуш, сема бIaьрг бетташ, аьрзу хьийза хIаваэхь. Дахар кхехка хIокху лаьмнашца, хьаннашца. Къийсам бу дийнахь-бусий лаьтташ. Дахарехьа къийсам. Адамийн санна. Амма уггар къиза экха адам хета Дадина. Акхароша синкхетам боцуш до шаьш дийриг. Шайн гай йузо гIерташ, даха гIерташ. Шаьш дуьзча, Iадда a Ia йуха мацдаллалц. Ткъа адамаша вовшийн дойъу. Къиза. Тоьпаш йетта, ирхъухку, кескaш йeш, этIадо, мацаллица, хьогаллица дойъу, дагадо. ХIун дисина цара вовшашна тIехь данза?

3

Ойланаша дIалаьцна Іуммин Дада Шара-Орган чу воьссира. Кхузахь бeрдаш дIаса а хилла хIоьттинчу йоцачу тогIи чохь хи даьржинчохь гечо дара дехьаволуш. ХІокху ламанца болчу кIеззигчу наханий бен ца хаьа кхузахь иза дуйла. Хи тIе кхаьчча, говр а сацийна, хьала-охьий, дехьа бердей бIaьрг туьйхира Дадас. Даккхийчу чхернашна тIехула кхийсалуш, йуккъехула хьийзаш, цинцаш дeтташ, чопаш туьйсуш, гIергIаш охьаоьхура, дукха сирла хиларна, Iаьржа бос беттало Орга. Охьа а воьссина, багара гаьллаш дIа а йаьхна, урх нуьйра тIе а тесна, говр хи тIе хийцира Дадас. ТIаккха, хин йисте голаш тIe охьа а лахвелла, куьйгаш дилина, канаш чохь эцна хи бeтe дaьхьира. Сирлачу хи бухахь маьлхан зIaьнарш къегира. Хи дIа a Iанийна, аьрру куьйган цIаза-пIeлгах йоллучу дашочу чIагаре хьежа хIоьттира иза лeррина. ПIелгана гуонах хьийзош, масех гуо а баккхийтина, тIаккха, схьа а йаьккхина, чоин пхьуьйшах хьаькхна, къагийра цо иза. БIaьстeнaн йуьххьехь цуьнан деган йезаро Маьлхаша тешамна йеллера цунна и чIуг. Гурахь йогIур йу аьлла. XIетахь, масех денна отпуск йаьккхина, винчу йуьрта веанера Дада. Дукхахдерг, Маьлхаш гархьама. ЙoI церан лулахошка а кхайкхийтина, сатаса гергадаххалц цуьнца ирахь Iийра иза. Дадина цо чIуг йеллийла ца хаьара оцу буса цаьршинца чохь хиллачу Маьлхашан доттагІчунна Яхиний бен. Оцу буса дуьйна йолу хан йахйеллера Дадина. Денош дагардан вуьйлира. Самукъа ца долура Владикавказах а, Грознeх а. Диллина дIа дог лаьмнашкахь лаьттара. XIетахь дуьйна цуьнан деган кIоргеxь цхьа гушбоцу кхерам гIуьттура. Хаьара, шаьшшинна йуккъе цхьа бохам хIуттур буйла. Туркошца тIом болабелча, оцу тIе тидира цо шен кхерам. Ша цIахь висча, и кхерам шена тIехбаьлла а моьттира. Амма тIаьххье хIара гIаттам болабелира. ТIаккха а йисира догдохийлa. XIинца дас динчо иза, харцийна, тIекIелйаьккхи.

«Мичахь йу-те Маьлхаш? – ойла йора Дадас. – Да, вежарий дийна буй-те цуьнан? Догдилла деза-те ас сайн безамах?..»

Дада шен ойланех йукъахваьккхира Органан гIергIарна йуккъехула деанчу зeвнечу озо.

– Ваши-и-и!

И аз гIенах санна хийтира Дадина. ХІокху къорачу лаьмнаш йуккъexь, и цIе йоккхуш, цуьнга мила кхойкхур ву?

– Ваши-и-и!

Дада, хьала а гIеттина, дIасахьаьжира. Хил дехьа бIaьрг тоьхча, хьуьна йисттехь сирачу говрахь бере гира цунна. Уггар хьалха – шен вешин говр, тIаккха вешин кIант вевзира цунна.

– Мовсар!

– Ваши!

Сихха говрана тIе а вахана, гаьллаш бага а йоьхкина, кхоссавелла тIе а хиъна, хи чу тесира цо и. Чехкачу хино охьаийзо говр, мераIуьргаш сийсош, «хур-р» деш, дехьа а йаьлла, йегайелира.

– Хьо мичахула кхаьчна кхуза? – хаьттира Дадас, дIакхевдина вешин кIант мара а вуллуш.

– Шама схьаваре хьоьжу-кх.

– Иза мичахь ву?

– Хаац. Ша схьаваллац Iе аьлла, цо схьахьажийна со.

– Ашшимма хIун до?

– Амина тIаьхьавоьду.

Доьзaлeхь массара а Ами олура Iуммех.

Дада цецвелира.

– Салташа йурт йагийча, оьгIазваханера Шама. Вайн ший цIенош а дагийна.

– Гина суна, – йуха а кIант тIеозийра цо.

– Ахь хIун до, ваши?

– Со а ву-кх Ами лаха воьдуш. Иза мичахь ву хаьий хьуна?

– Шамина хаьа. Хьо хIунда воьду Ами волчу?

– Хаац…, – элира Дадас гIийло. – Иза тIевало вохуьйтуш ву-кх инарлас.

Мовсар леррина ден веше хьаьжира.

– Ами вогIур вац, – элира цo сaцамболлуш. – Цуьнца Иба а ву. Шама а, со а хир ву цуьнца. Тхох цхьа а инарлина тIевогIур вац.

– Шу стенга даха дохку?

КІeнтaн дерачу хьажаро цецвaьккхира Дада.

– Цхьаннахьа а. Тхайн лаьмнашкара а девлла, тхо мича гIур дара?

КIанта шена Іиттарш йеш санна хийтира Дадина.

– Схьалоьцур ду шу, йа дойъур ду. Къийсар эрна ма ду, Мовсар. Ами вуон ваханa Iaьлбагна тIаьхьа. Ашшимма лелориг а ду хьаштдоцург.

– Схьа-м лоьцур дац тхо, дайъахь – дойъур ду-кх. Ткъа къена Ами дIа а тесна, цIахь муха Іа тхойша? Иза хьан ларвийр ву? Миска Ами! Чов хилла, боху, цунна…, – кIентан Iаьржа ши баьрг хих буьзира. – Мичахь ву а хаац… Дийна вуй а хаац…

– ДІавала, осала ма хила. Шийтта шо кхaьчна кIант, йоI санна, воьлхуш… Хьох стаг маца хила воллу?

– Ца вилxина, ас хIун дийр ду? – мохь белира кIентан. – Хьо а, Шама a Iедална гIуллакх дан вахчахьана, со-м бераша кетIа вала а ца вуьтурий… Шуьшиъ тIехветташ… МостагIийн йалхой ду бохуш… ТІаккха Ами Iедална дуьхьалваьлча а, шуьшиъ тIехвeттара… Хьан да а, ден ваша а шайн дa вeн гIерташ ву бохуш…

– Охашимма цхьанне а зулам ца дина, Moвcap. – КIентан дог тедан гIоьртира Дада. – ДуьххьалдIа хьо кхетац. Тхойшинна а ма кIордийнера дуьнен тIе ваьлчахьана къиза дуьне даа. Ами лаьцча, хIара дуьне гатдинера тхуна. Цхьана агIор – Iедал, вукху агIор – Амин шира мостагIий. Iедална гIуллакх дича мукъане а садаIа дуьтур дацара-те аьлла, хийтира. Ткъа тхойша хилла ма ца Iара оцу новкъа ваьлларг. Тхойша-м гIаддайна ваьллера. Ткъа нах шайн лаамехь бу Iедална бецаш. Цхьаъ йуьртда ца хIоьттича волурий? Шемал ца хIоьттинeхь, кхин хIуттур вара.

ХIара шиъ къамел деш лаьтташеxь, говрахь хил сехьавелира Шемал. Кхузахь лаьтташ жимахволу ваша гича, цецвелира иза. Дадас доцца дийцира инарлица шен хилла