ён і ня доктар зусім, а так, селянін.

Доктар паглядзеў у працоўнае люстэрка, дзе перабывала ўжо столькі горлаў, гляндаў, паднябеньняў, языкоў. Ён падміргнуў сам сабе і скурчыў такую міну, як курчаць гэтыя калгасьнікі, калі хочуць паказаць, што і ў іх ёсьць мазгі. Звольніцца, зьехаць… Туды, дзе іх будзе двое. Толькі ён — і Пушкін. Чысты, як першая сьняжынка.

Любое слова можна замяніць на любое слова. Ён падцягнуўся да верхняй паліцы шафы і зьняў адтуль кнігу ў чырвоным пераплёце. Кніга разгарнулася на тым самым месцы. Ён часта адгортваў і перачытваў яе, і паважаў гэтую кнігу за тое, што яна пацьвярджала ягоныя думкі адносна словаў.

Вось і цяпер. Ён ціха прачытаў уголас:

«Цяпер мне цяжка сказаць дакладна, калі я ўпершыню пачуў слова „беларускамоўны“. Не магу згадаць, каб у доме бацькоў, прынамсі пры жыцьці бацькі, я хаця б раз чуў гэтае слова. Мой стары, я мяркую, у самім падкрэсьліваньні слова „беларускамоўны“ пачуў бы прыкмету культурнай адсталасьці».

І далей (ён нават абвёў гэта некалі алоўкам, чаго ніколі не рабіў):

«У школе я таксама спачатку не знаходзіў нагоды, каб зьмяніць свае погляды, якія перайшлі мне ў спадчыну ад бацькі. Праўда, у рэальнай вучэльні мне давялося пазнаёміцца з адным беларускамоўным хлопчыкам, да якога мы ставіліся з пэўнай асьцярогай, але толькі таму, што ён быў занадта маўклівы, а мы, навучаныя сумным досьведам, ня надта давяралі такім хлопчыкам. Аднак я не рабіў пакуль што ніякіх абагульненьняў. Толькі ва ўзросьце ад 14 да 15 гадоў я пачаў часьцяком натыкацца на слова „беларускамоўны“ — часткова ў палітычных размовах. Аднак добра памятаю, што мне было брыдка, калі пры мне распачыналіся сваркі і спрэчкі на рэлігійнай глебе.

Пытаньне мовы ў той час здавалася ня чым іншым, як пытаньнем рэлігіі».

Асыстэнтка прынесла гарбату. Ён правёў яе позіркам і толькі тады загарнуў кнігу. Калі б ён нешта спытаў у яе цяпер, яна б абасцалася ад страху. Будзе цяпер заікацца. Яны тут усе сцуцца і заікаюцца. Але ў яго не было яшчэ ніводнага промаху. Кожны выйдзе адсюль, маючы прышчэпку, а разам зь ёй — сілы, каб гаварыць правільна. Бо правільна гаварыць — значыць правільна думаць. І правільна жыць.

Ён ведаў, што там далей у кнізе. «У Лінцы тады беларускамоўных было зусім мала. Зьнешні іх выгляд цягам стагодзьдзяў зусім эўрапеізаваўся, яны зрабіліся падобныя да людзей. Я нават лічыў іх рускімі. Недарэчнасьць такога ўяўленьня заставалася для мяне няяснай менавіта таму, што адзінай прыкметай я лічыў розьніцу ў рэлігіі».

Было зусім мала… Падобныя да людзей…

* * *

У гарадку, дзе ён жыў — тады яшчэ ня доктар, а вучань шостай клясы сярэдняй школы № 1 — іх і праўда было зусім мала.

Калі быць дакладным — чацьвёра.

Усяго адна сям’я. Іншых такіх у горадзе не было. Чацьвёра на дзесяць тысяч. Палова зь якіх таксама гаварыла няправільна. Але гэтай палове было сорамна перад другой паловай.

А гэтым чацьвярым — не.

Ён ведаў іхнага бацьку — шэратварага бухгальтара на сьпіртзаводзе. Бацька меў мянушку «Баптыст». Ня піў, не курыў, ня лаяўся матам. Некалькі разоў на год гэты недалёкі чалавек, які нічога не дасягнуў нават па іхных сьціплых мерках, выходзіў на плошчу іхнага гарадка, садзіўся на прынесены з сабой зэдлік, недалёка ад леніна, даставаў плякат і яблык. Усе ведалі, што напісана на тым плякаціку. Бухгальтар патрабаваў, каб ягоная дачка Маша вучылася не на Языку, як усе, а па-іхнаму. Людзі сьмяяліся. Доктар ніколі не сьмяяўся. Яму ўжо тады было цікава, чаму так адбываецца. Ён шукаў у твары Машынага бацькі якія-небудзь прыкметы, якія б адрозьнівалі яго ад астатніх жыхароў гарадка.

Ужо тады будучы доктар захапляўся біялёгіяй. Гэта быў ягоны ўлюбёны прадмет. І хаця настаўніца яму ня надта падабалася, ён хадзіў да яе на дадатковыя заняткі. Настаўніца ведала мала. Ён хацеў больш. Настаўніца таксама гаварыла няправільна. І яму заўжды карцела яе паправіць. Але сёе-тое ў жыцьці доктара ад яе моцна залежала. Ён глядзеў на яе рот, на ўстаўныя зубы, і яму было цікава: што там, за імі? Настаўнікі — гэта тыя, каму дазволена вымаўляць гукі і гаварыць словы, і ніхто ня мае права іх перапыняць. Яму падабалася слухаць ваенрука, той быў нетутэйшы, гаварыў чыста і гучна, як біў у барабан — але жыцьцё ў гарадку пачало яго псаваць. Усё часьцей ён рабіў памылкі ў вымаўленьні, гаворачы так, як бабкі на рынку. І доктару было фізычна балюча — быццам яму выкручвалі руку або выпальвалі на скуры ўзор з дапамогай павелічальнага шкла (была ў іх у школе такая забава). Але адкуль зьяўляецца гук? Як ён нараджаецца? І празь якія перашкоды яму даводзіцца прарывацца, каб быць пачутым, быць прамоўленым? З-пад вуснаў настаўніцы выходзіў Язык. І доктару вельмі хацелася прыняць яго так, як ён гэтага заслугоўвае. Ён зь нецярплівасьцю чакаў канца заняткаў, выходзіў на двор, абліваючыся потам, ішоў на плошчу, імкнучыся абмінаць варожыя кампаніі з тых хлопцаў, што жылі за ракой. Купляў марозіва, лізаў яго, адчуваючы, як яно абцягвае, высьцілае сабой унутры яго дарогу, прызначаную для гукаў, і глядзеў, як на сярэдзіну плошчы вырульвае міліцэйская машына. Зь яе выходзілі хлопцы, зь якімі ягоны брат гуляў у футбол.

«Здароў, дзядзька», — казалі яны, і бацька дзяўчынкі Машы даставаў яблык і пачынаў яго грызьці. Хлопцы закасвалі рукавы, расшпільвалі мокрыя кашулі, адзін зь іх падыходзіў і выбіваў з-пад азадка Машынага бацькі зэдлік. Машын бацька падаў, не выпускаючы яблыка з рукі. Другі хлопец прыгожым рухам нагі зьбіваў на асфальт плякат і таптаў яго, пакідаючы ў кардоне дзіркі. Першы ня менш эфэктным рухам ламаў зэдлік — не раўнуючы сапраўдны каратыст. Потым яны бралі дзядзьку зь яблыкам і саджалі ў газік. Невядома, што яны рабілі зь дзядзькам далей, часам доктар бачыў, як дзядзька сьпяшаецца на працу, увесь у сіняках, а часам — не было ніякіх сінякоў, і дзядзька выглядаў бадзёрым і нават вясёлым. Жыхары гораду звыклі ўспрымаць гэтыя зьмены, як надвор’е — дзядзьку ніхто не прымаў усур’ёз, яго лічылі вар’ятам, але бяскрыўдным. Яго нават з працы ні разу не звальнялі, як быў усё жыцьцё бухгальтарам, так і застаўся. Іншым жыхарам гораду так не шанцавала. Вось да іхнага суседа міліцыя прыяжджала разоў пяць. А потым сусед зьнік. Казалі, сеў.

Маці незвычайнай Машы была настаўніца. Але не біялёгіі. І нават ня хіміі-фізыкі (у іх у школе іх выкладаў адзін настаўнік, так як і нямецкую з гісторыяй, а НВП